Cứ 10 người thì có 9 người đang hít thở không khí ô nhiễm ở mức độ cao. Ô nhiễm không khí không chỉ là một thực tế không thể tránh khỏi của cuộc sống hiện đại mà còn là một mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe của chúng ta. Bài viết này đánh giá 10 chất ô nhiễm không khí phổ biến nhất, cách chúng ảnh hưởng đến sức khỏe và cách chúng ta có thể bảo vệ bản thân, đặc biệt là trong bối cảnh tại Việt Nam.
1. Chất Dạng Hạt (PM)
Chất dạng hạt gồm bụi bẩn, khói, và những giọt chất lỏng nhỏ, được chia thành ba loại chính: PM10, PM2.5 và hạt siêu mịn (UFP).
PM10 (Hạt Thô)
Tác động sức khỏe: Gây kích ứng cổ họng, mắt và mũi. Những hạt này thường xuất phát từ bụi bẩn và khói từ các đám cháy rừng, cũng như từ các công trình xây dựng tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM.
PM2.5 (Hạt Mịn)
Tác động sức khỏe: Xâm nhập sâu vào mô phổi, gây ra các bệnh hô hấp như hen suyễn và viêm phế quản. Tại Việt Nam, PM2.5 chủ yếu đến từ khí thải giao thông và hoạt động công nghiệp.
Hạt Siêu Mịn (UFP)
Tác động sức khỏe: Nguy hiểm nhất vì kích thước nhỏ bé cho phép chúng đi thẳng vào máu, làm tăng nguy cơ đau tim, đột quỵ và giảm tuổi thọ. Nguồn phát sinh chính là các phương tiện giao thông và nhà máy công nghiệp.
2. Lông Thú Cưng
Tác động sức khỏe: Gây dị ứng như hắt xì, sổ mũi và ngứa mắt. Đối với người bị hen suyễn, lông thú cưng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng.
3. Phấn Hoa
Tác động sức khỏe: Gây ra các phản ứng dị ứng theo mùa với các triệu chứng như hắt xì, sổ mũi và nghẹt mũi. Phấn hoa từ cây cối, cỏ và cỏ dại là tác nhân phổ biến ở các vùng nông thôn và ngoại ô.
4. Nấm Mốc
Tác động sức khỏe: Gây dị ứng, nhiễm trùng và phản ứng độc hại. Nấm mốc thường phát triển mạnh trong điều kiện khí hậu ẩm ướt, đặc biệt ở miền Bắc Việt Nam trong mùa mưa.
5. Chì
Tác động sức khỏe: Gây tổn thương nghiêm trọng đến hệ thần kinh, hệ hô hấp và các cơ quan khác. Tích tụ trong cơ thể theo thời gian dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như tổn thương não, bệnh thận và tử vong do ngộ độc chì. Chì tại Việt Nam chủ yếu từ các quy trình công nghiệp và giao thông.
6. Hợp Chất Hữu Cơ Dễ Bay Hơi (VOC)
Tác động sức khỏe: Gây kích ứng mắt, mũi, cổ họng, tổn thương gan, thận và hệ thần kinh trung ương. Một số VOC như formaldehyde còn gây ung thư. VOC thường phát sinh từ vật liệu xây dựng, sơn và các sản phẩm gia dụng.
7. Cacbon Monoxit (CO)
Tác động sức khỏe: Gây tử vong nếu hít phải với nồng độ cao. Triệu chứng ngộ độc nhẹ đến trung bình gồm đau đầu, mệt mỏi, buồn nôn, và nặng hơn là rối loạn tâm thần, mất ý thức và tử vong. CO tại Việt Nam chủ yếu từ phương tiện giao thông và các thiết bị đốt cháy không hoàn toàn.
8. Ozon (O3)
Tác động sức khỏe: Gây khó thở, thở khò khè, ho, cơn hen suyễn, tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp, đột quỵ và tử vong sớm. Ozon mặt đất hình thành từ các phản ứng hóa học giữa các chất ô nhiễm và ánh sáng mặt trời, đặc biệt tại các đô thị lớn.
9. Nitơ Dioxit (NO2)
Tác động sức khỏe: Gây kích ứng phổi, giảm sức đề kháng với nhiễm trùng đường hô hấp và góp phần hình thành mưa axit. NO2 tại Việt Nam chủ yếu từ khí thải giao thông và các quá trình đốt cháy nhiên liệu hóa thạch.
10. Lưu Huỳnh Dioxit (SO2)
Tác động sức khỏe: Gây kích ứng mũi và họng, hụt hơi và tử vong (với nồng độ cao). Ảnh hưởng lâu dài bao gồm thay đổi vĩnh viễn chức năng phổi và bệnh hô hấp cấp tính. SO2 thường phát sinh từ đốt nhiên liệu hóa thạch và nấu chảy quặng.
Hiểu biết về các chất ô nhiễm không khí và tác động của chúng là bước đầu tiên để bảo vệ sức khỏe của mình và gia đình tại Việt Nam. Bằng cách thực hiện các biện pháp phòng ngừa, chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ và sống khỏe mạnh hơn.
